FOTONIEUWS

DEN BOSCH

Herdenking transporten Vught-Sachsenhausen - Narcissen-project Reeburgpark Vught - film in NMKV - 7 september 2018

Herdenking transporten Vught-Sachsenhausen - Narcissen-project Reeburgpark Vught - film in NMKV - 7 september 2018
+ de teksten van de toespraken van wethouder Pennings en Hans Blom

DSC04583- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04595- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04596- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04598- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04599- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04601- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04603- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04605- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04606- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04607- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04610- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04614- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04616- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04619- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04622- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04623- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04624- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04625- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04626- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04627- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04630- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04631- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04632- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04633- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04635- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04637- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04638- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04639- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04640- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04642- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04646- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04647- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04651- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04652- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04653- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04654- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04655- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04659- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04660- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04661- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04662- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04664- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04669- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04671- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04677- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04682- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04683- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04685- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04686- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04687- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04690- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04691- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04692- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04693- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04695- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04697- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04698- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04699- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04700- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04701- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04702- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04704- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04705- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04707- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04708- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04709- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04710- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04711- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04712- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04713- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04715- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04716- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04718- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04719- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04722- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04723- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04724- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04725- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04727- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04728- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04729- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04730- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04731- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04732- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04733- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04734- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04735- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04736- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04738- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04740- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04741- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04742- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04744- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04747- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04748- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04751- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04753- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04754- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04757- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04761- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04763- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04764- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04766- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04767- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04768- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04770- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04772-DSC04779- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04774- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04775- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04776- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04780- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04781- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
DSC04782- herdenking laatste transport Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - Narcissen-project - 7sept2018 -  foto GerardMontE web
001/113 
start stop bwd fwd


Foto's van de openbare herdenking van de laatste transporten vanuit kamp Vught naar kamp Sachsenhausen in september 1944. De herdenking vond plaats in het Reeburgpark bij het Sachsenhausen-monument en werd georganiseerd door Nationaal Monument Kamp Vught, Basisschool De Springplank en het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) i.s.m. de gemeente Vught.

In de nacht van 5 op 6 september 1944 deporteerde de Duitse bezetter met twee treinen in totaal 3000 gevangenen vanuit kamp Vught naar concentratiekamp Sachsenhausen in Duitsland. Dit was, vlak na Dolle Dinsdag, het laatste transport vanuit het in grote haast ontruimde kamp Vught (Herzogenbusch). Ruim de helft van de afgevoerde gevangenen zou de oorlog niet overleven. Omstreeks 5 en 6 september vindt daarom ieder jaar een openbare herdenking van de slachtoffers plaats in Vught. info NMKV

Riekje van Nieuwstraten heette de deelnemers welkom. Wethouder en loco-burgemeester Pennings vertelde* over wat er gebeurde in september 1944. Historicus en oud-directeur van het Niod, prof. Hans Blom, hield een lezing (tekst hieronder***). Hij excuseerde zich voor het abstracte niveau van een gedeelte van zijn tekst bij de kinderen `die nog de hele tijd moesten staan ook`.
Tamboers van het Gilde Sint Catharina waren aan de stille tocht naar het monument toe voorafgegaan.

Na de herdenking werd er bij het Raadhuis een kleine plaquette onthuld voor het Narcissen-project (Daffodil-project) bij het veld waar 2100 narcissen als ze -kort- bloeien herinneren aan de joodse kinderen die via Vught naar Duitsland verdwenen en daar vermoord werden**.

's Middags was er een klein programma in het Nationaal Monument Kamp Vught met een lunch, een korte lezing door Dick de Boef, secretaris van het internationaal comité Sachsenhausen en de vertoning van de film Prijs van overleven, ('69/'71) van Louis van Gasteren.


zie evt ook de foto's van 2016  en van 2017
zie evt ook de foto's van de archelogische opgravingen op het terrein van het NMKV en van de spoorlijndelen febr./maart 2017.
zie ook de foto's van het museum en het ss-terrein, evt ook de foto´s van het symposium Wegkijken of ingrijpen
voor info Nationaal Monument Kamp Vught

zie evt ook de herdenking in de Gedenkplaats Haaren in mei 2018  
zie evt ook de herdenking van de fusillade van 5 gijzelaars in Goirle

©2018 Gerard Monté


*toespraak wethouder Pennings bij het monument

Beste aanwezigen, meisjes en jongens,
Elk jaar, begin september, komen we hier bij elkaar. Dan herdenken we dat in september 1944 2.850 mannen en 650 vrouwen vanuit Kamp Vught zijn weggevoerd. Een deel van hen kwam in concentratiekamp Sachsenhausen terecht in Duitsland. Meer dan de helft van deze mensen zou hier niet meer van terugkomen. Zij verloren hun leven door uitputting of ziekte, werden vergast of gefusilleerd.
Jarenlang zijn oud gevangenen en hun nabestaanden bij deze herdenkingen aanwezig geweest. Onze herdenking is hun herinnering. Zij vertelden hun verhalen, deelden hun herinneringen en brachten dat gruwelijke verleden naar een indrukwekkend heden.
Nu zijn er veel van hen overleden. En als zij er niet meer zijn, moeten we dan nog wel blijven herdenken?
Op die vraag kan maar één antwoord zijn: ja, we moeten blijven herdenken. We herdenken de mensen die voor onze vrijheid hebben gevochten en we geven de verhalen door over de offers die zij daarbij brachten. Zo blijven we ons bewust van de prijs van de vrijheid en zo houden we de herinnering levend aan hen die deze prijs voor ons betaalden. Alleen dan blijven we beseffen dat onze vrijheid nooit vanzelfsprekend is en dat zij het waard is om voor te vechten. Overal waar zij in het geding is.
(c) wethoudeer Pennings Vught  /gerarddenbosch


**toespraak wethouder Pennings bij het Narcissen-project

De Narcissentuin

We staan hier bij de narcissentuin. Er is nu niets te zien, maar in het voorjaar bloeien hier meer dan 2.100 narcissen. Elke narcis symboliseert een Joods kind dat in de Tweede Wereldoorlog uit Vught is weggevoerd naar de Duitse kampen.
Deze narcissentuin is een monument. Het is niet van steen, marmer of graniet, maar van kleine, gele narcissen. Prachtige bloemen vol van leven, maar ook kwetsbaar en vergankelijk en met een korte bloeitijd. Net als de kinderen voor wie de bloemen symbool staan. Zij mochten ook maar heel kort bloeien voordat ze werden weggevoerd. Wat ze nalieten, was een huiverende leegte.
Vandaag staan wij bij de leegte. Maar in het voorjaar verdrijven de bloeiende narcissen de leegte. Dan brengen zij de herinnering aan die jonge Joodse kinderen tot leven. Elk jaar opnieuw. Die eeuwige kringloop van kort bloeiende bloemen en de leegte die erop volgt, maakt deze tuin tot een levend monument en een plaats om te herdenken. Niet alleen als de narcissen bloeien, maar ook als ze weer verdwenen zijn. Zoals vandaag.

Vandaag onthullen wij de plaquette die het verhaal vertelt van deze narcissentuin. Wat daarbij heel bijzonder is, is dat deze tuin is een onderdeel van het Daffodil Project (Narcissen project) dat als doel heeft om wereldwijd 1,5 miljoen narcissen te planten om alle Joodse kinderen te herdenken die tijdens de Holocaust zijn omgebracht. De narcis is als symbool gekozen omdat de bloem doet denken aan de Jodenster.
(c) wethoudeer Pennings Vught  /gerarddenbosch


***toespraak van Hans Blom bij het monument

Over het belang van menselijk handelen.

Sachsenhausen!

De naam alleen al doet menigeen de rillingen over de rug lopen en het is niet de
enige plaatsnaam die dat doet. Elk jaar weer maakt de opsomming van de
namen van concentratiekampen in het speciale joodse gebed bij de herdenking
van de slachtoffers van de Holocaust diepe indruk op mij: Auschwitz, Birkenau,
Buchenwald, Dachau Majdanek, Mauthausen, Natzweiler, Neuengamme,
Sachsenhausen, Sobibor, Treblinka en nog vele andere. De kunstenaar
Armando heeft daar een prachtige uitdrukking voor gevonden: “schuldig
landschap”. De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en het naziregime
hebben elk hun eigen gruwelijke verhaal. Hen herdenken juist in verband met de
plekken waar het gebeurde – zoals vandaag Sachsenhausen – spreekt vanzelf.

Toch is die uitdrukking ‘schuldig landschap’ ook een bron voor
misverstanden. Want niet het landschap was schuldig aan die verschrikkingen.
Het waren mensen die dit alles teweegbrachten. Het waren mensen die tot de
bouw van de kampen besloten. Het waren mensen die deze kampen
daadwerkelijk bouwden. Het waren mensen die er de organisatie vormden. Het
waren mensen die andere mensen gevangen namen en in die kampen opsloten.
Het waren mensen die daar de gevangenen (mensen!) met dwangarbeid
uitputten, uithongerden, mishandelden, martelden en executeerden. Juist de heel2
concrete verhalen van wat er gebeurde helpen ons de ernst daarvan tot ons te
laten doordringen.

Niet toevallig vindt de Nederlandse Sachsenhausen herdenking juist hier
bij Kamp Vught plaats op een datum dichtbij 5 en 6 september. Op die dagen
in 1944 deporteerde de bezetter, terwijl de geallieerde troepen naderden en de
bevrijding nabij leek, bijna 3.000 Nederlandse gevangenen van Vught naar
Sachsenhausen. In een naoorlogs verslag beschrijft één van hen de stemming
toen die nadering duidelijk werd. Deze ‘was zoo, dat wij elkaar omarmden en
onze nationale liederen openlijk zongen’. Maar, zo gaat het relaas verder:
‘Helaas het moest anders zijn’. En over de reis naar Sachsenhausen in
veewagens ‘alwaar wij werden ingeslagen: 80 man in een wagon waar 40 man al
moeilijk plaats konden vinden’ schreef hij: ‘deze reis heeft 2 dagen en 3 nachten
geduurd en wat er in deze dagen en vooral nachten geleden is, is niet te
beschrijven. Velen werden waanzinnig en vechtpartijen waren niet van de lucht.
Laat ik kort zijn: deze reis was een bloedreis. Een Duits gruwelstuk’.

In totaal zaten in Sachsenhausen in de loop der jaren ongeveer 3.700
Nederlanders gevangen, van wie er 1.400 het leven lieten. Zo werden er begin
mei 1942 tientallen Nederlanders doodgeschoten, onder wie ter dood
veroordeelde leden van vroege verzetsgroepen. Van sommige geëxecuteerden
zijn afscheidsbrieven bekend, waarvan alleen al de eerste zin je naar de strot
grijpt: ‘Marianne mijn allerliefste lieveling. Met deze moet ik je mededelen de
droevige tijding dat ik op 2 Mei om 4 uur des voormiddags terecht gesteld
wordt’, schreef één van hen aan zijn verloofde. En ook ‘Lieveling dank voor de
liefde die je me geschonken hebt en wat je steeds voor mij geweest bent; maar
blijf niet om mij treuren. God zal je kracht geven, wees sterk.’

Sachsenhausen werd in 1936 gebouwd om politieke tegenstanders van het
naziregime te interneren, maar al snel werden er ook anderen opgesloten, zoals
krijgsgevangenen, Joden, Sinti en Roma, homoseksuelen, asocialen en Jehova’s
Getuigen. Omstreeks 200.000 mensen zaten er gevangen, van wie er 30.000 tot
50.000 zijn omgekomen (vermoord dus). Over elk van die mensen is er een
aangrijpend verhaal. Sachsenhausen was bovendien maar één van de vele
concentratie- en vernietigingskampen van het nationaalsocialistische Derde Rijk.
En de verschrikkingen van dat regime vonden zeker niet alleen in die kampen
plaats. Dat naziregime kan achteraf niet anders dan als een menselijke ramp
worden gezien en eindigde dan ook als één grote gewelddadige en bloedige
catastrofe. Algemeen werd en wordt het als een dieptepunt in de geschiedenis
beschouwd met als hartenkreet: Dat Nooit Meer! Naast herdenking van de
slachtoffers staan wij bij de herdenkingen dan ook altijd stil bij wat wij behielden
en weer konden opbouwen en uitbouwen na de nederlaag van het naziregime.
De strijd tussen de agressor en de vredelievende natie, de strijd tussen dictatuur
en democratie, de strijd tussen onderdrukking en vrijheid, de strijd tussen
vervolging en uitmoording enerzijds en menselijk waardigheid en
mensenrechten anderzijds, is niet tevergeefs geweest. Daarom is het is zaak om
alert te blijven dat die waarden niet weer in gevaar komen: Dat Nooit Meer, ook
daarom! Nooit Meer Onderdrukking! Nooit Meer Auschwitz! Nooit Meer
Oorlog!

Toch zijn mensen tot op de dag van vandaag op grote schaal zulke
dingen blijven doen (volg het dagelijks wereldnieuws), zoals ze het ook voordien
veelvuldig deden (kijk naar de geschiedenis). ‘Hoe is het mogelijk!?’, zou je willen
uitroepen Het is een kreet van afschuw en een vraag naar een verklaring tegelijk.
De kreet van afschuw, direct verbonden met de leuze ‘Dat Nooit Weer’, stelt de
veroordeling van dit verleden voorop en wil er lessen uit trekken om herhaling
te voorkomen. Maar daar is tot nu toe – dat blijkt elke keer weer – niet veel van
terecht gekomen. De werkelijkheid van na 1945 laat op overweldigende wijze
zien hoe mensen elkaar keer op keer op allerlei plekken in de wereld op
gruwelijke en gewelddadige manier te lijf gaan en vermoorden: burgeroorlogen,
massamoorden, genocides, massale verdrijving, uithongering en allerlei vormen
van onderdrukking zijn aan de orde van de dag. Ik weet heel goed dat er in
andere opzichten, op andere momenten en op andere plekken ook veel ten
goede is bereikt. Het is waar, dat wij het vooral in ‘het westen’ nog nooit zo goed
hadden. Maar juist het contrast met die verschrikkingen schokt en roept steeds
opnieuw het ‘Nooit Weer’ op, om elke keer weer beschaamd te worden. Maar
het roept ook die klemmende vraag op: hoe is dat mogelijk?

Daarom is het nodig om ook afstand te nemen van de terechte
veroordeling in afschuw en de vraag hoe dat allemaal kan gebeuren voorop te
stellen. Daarbij kunnen historici, zoals ik, een rol spelen. Niet omdat wij door
bestudering van het verleden directe oplossingen voor het heden op het spoor
kunnen komen. Dat is niet het geval. Maar kennis van het verleden kan wel
helpen om beter over het heden na te denken. Het ‘geeft te denken’ zou je
kunnen zeggen. Daarbij is essentieel, dat wij ons realiseren, dat geschiedenis niet
alleen over mensen gaat, maar ook door mensen wordt gemaakt. Ik zei het al
eerder: geschiedenis is mensenwerk. Het verloop van de geschiedenis wordt
bepaald door de eindeloze wisselwerking tussen onuitputtelijke reeksen van
menselijke handelingen, beslissingen en keuzes (ook om dingen niet te doen). Die
mensen handelen bewust, onbewust en vooral in ingewikkelde mengvormen
daarvan. Zij beslissen individueel, maar tegelijk in een enorme variëteit van
groepen. Zelfs als het in de uiterlijke vorm om zogenaamde anonieme instituties
gaat, gaat het uiteindelijk steeds om menselijk handelen. Dat geldt ook voor
meestal moeiteloos gehanteerde begrippen om de werkelijkheid van het verleden
aan te duiden: oorlog, nationaalsocialisme, Holocaust en genocide. Het blijven
reeksen van menselijk handelen. Achter factoren gaan altijd actoren schuil.

Elke historische situatie is dan ook in beginsel open. Het vervolg staat niet
vast. De geschiedenis voltrekt zich niet omdat het zo wel moest. Zij kan
weliswaar niet teruggedraaid worden, maar zij was nooit bij voorbaat
onvermijdelijk, hoezeer dat soms ook zo lijkt. In de praktijk zijn de marges vaak
smal, maar al die menselijke handelingen en beslissingen, die in wisselwerking de
voortzetting van het historisch proces bepalen, beïnvloeden de toekomst. Zij
doen er dus toe, hoewel er lang niet altijd een direct oorzakelijk verband is tussen
wat men bedoelt en wat men feitelijk bereikt. En ondanks de vaststelling
achteraf, dat de ene handeling een veel ingrijpender verklarende betekenis heeft
dan de andere. Mensen overzien de situatie waarin zij verkeren nooit volledig.
Tot de moeilijkste opgaven voor historici behoort het om de onzekerheden terug
te halen waarmee de handelende mensen in het verleden werden
geconfronteerd. Het maakt die menselijk handelingen niet minder belangrijk.

Dat drukt ons met de neus op de verantwoordelijkheid die wij dragen voor
onze handelingen en beslissingen in het heden, niet alleen in groepsverband en
als instituties maar juist ook als individuen. Omdat elke actuele situatie altijd
anders is dan welke uit het verleden dan ook, moeten wij ons altijd rekenschap
geven van de eigen kenmerken van die actuele situatie. Om iets van dat heden
te begrijpen is historisch inzicht onmisbaar. Het is immers uit het verleden
voortgesproten. Zo bevordert historisch inzicht ongetwijfeld de kans op
verstandige besluitvorming. Maar er kan geen enkele zekerheid aan worden
ontleend. De toekomst is nooit zo maar te voorspellen door ontwikkelingen
gewoon door te trekken. De geschiedenis heeft zich dikwijls hoogst grillig
voltrokken en je weet nooit van tevoren wat, wanneer en hoe. Ogenschijnlijke
kleinigheden kunnen grote onvoorziene gevolgen hebben.

Bestudering van het verleden kan, behalve als verklaring van het heden,
ook bijdragen door te kijken naar veelvuldig voorkomende tendensen en
patronen. Verschijnselen door de tijd heen, die in een aantal opzichten op
elkaar lijken, kunnen door vergelijking de aandacht vestigen op mogelijke
verbanden, die kunnen worden meegenomen in de afwegingen in het heden.
Daarbij gaat het niet om historische wetten - als dit, dan dat - want die bestaan
niet. Maar dat neemt het belang van het nadenken over bedoelde patronen en
tendensen niet weg. Het kan bijdragen aan de kwaliteit van onze besluiten in het
heden, al blijven wij in onzekerheid over de resultaten van die besluiten.

Tot zo ver deze rijkelijk abstracte (en dus wat ijle) beschouwingen over
hoe de geschiedenis zich voltrekt. Mijn excuses daarvoor aan de kinderen hier
aanwezig. Tijd om meer concreet te worden. Dat wil ik dan ook proberen, al
weet ik niet helemaal zeker of ik een bevredigende boodschap voor het heden
heb. Want de onzekerheid over de toekomst blijft en wat ik te zeggen heb kan ik
dan ook niet bewijzen. Het is mijn antwoord als betrokken tijdgenoot-
staatsburger, niet een stevig gefundeerd resultaat van mijn werk als historicus.
Maar ik leg u graag voor wat ik al vaker aan mijn gehoor heb voorgelegd. Ik ben
er van overtuigd dat ‘de geschiedenis’ ons er, ondanks de verwarring van de
werkelijkheid van alledag, op attendeert dat er bepaalde waarden zijn, die als
normen dienen te fungeren (de gelijkwaardigheid van alle mensen bijvoorbeeld).
Het lijkt mij burgerplicht om ons daarop geregeld te bezinnen. Herdenkingen
zijn geschikte momenten om dat te doen.

Maar dan is het even belangrijk om ons eveneens nader te bezinnen op de
betekenis van het feit dat die essentiële waarden, die wij nu zo duidelijk menen te
zien (ons democratisch staatsbestel en mensenrechten in de eerste plaats) in de
werkelijkheid van het verleden voor zó velen zó vaak niet zo helder zichtbaar
waren. Meestal wordt het punt, waar de normen worden aangetast, pas later in
analyses achteraf duidelijk zichtbaar. Dat fascisme en nationaalsocialisme op
deze enorme catastrofe zouden uitlopen, ontging velen lange tijd volkomen. In
het bijzonder degenen, die bij het begin ervan nu juist zo veel moois
verwachtten: een volmaakte wereld, waarin aan alle ellende van het heden een
einde zou zijn gekomen. Het is gemakkelijk de mensen van toen daar een verwijt
van te maken. Te gemakkelijk misschien. In plaats van hen achteraf streng de
maat te nemen, lijkt het mij beter met behulp van zorgvuldige bestudering van
het verleden, de diepere betekenis van dit verschijnsel tot ons te laten
doordringen. Niet om door alles te begrijpen alles te vergoelijken. Maar om,
door vergroot historisch inzicht de gecompliceerdheid van het verleden, de
relativerende betekenis ervan ook voor het heden duidelijk te maken.

Dat is heel moeilijk. Het vereist inspanning om tot kennisverwerving te
komen plus een genuanceerd en afstandelijk beoordelingsvermogen. Maar het
kan ons, naast het belangrijke besef dat onze samenleving niet zonder waarden
en normen kan, tegelijk tot bescheidenheid stemmen in onze pretenties inzake
deze waarden en normen. Na het moeilijk te verwerven inzicht in het verleden,
ook al een moeilijk te verwerven houding: relativerend vermogen bij een besef
van het belang van normen, wat nu juist een verleiding tot verabsoluteren in
zich draagt. Toch zou zoiets heilzaam zijn en is het de moeite van het proberen
waard.

Ik wil ook zo optimistisch zijn dit het in onze hoog ontwikkelde
samenleving niet kansloos is. Want als naast normverlies iets onze samenleving
bedreigt, dan is het wel de verabsolutering van waarden en normen: de altijd
voor zo velen aantrekkelijke pretentie van degenen, die denken de oplossing te
hebben gevonden, die aan alle problemen een einde zal maken. Een oplossing
die de volmaakte wereld in het vooruitzicht stelt en daarom ten koste van alles
(inclusief grof geweld) moet worden doorgezet. Als het verleden van de afgelopen
ruime eeuw mij iets heeft duidelijk gemaakt dan is het wel dat – bij alle scepsis
over lessen uit het verleden – zo’n totaalpretentie of anders gezegd een ideologie
zonder relativerende elementen, uiteindelijk in breder verband tot normverlies
op grote schaal leidt en dus tot catastrofes, hoezeer zo’n ideologie ook door als
hoger beschouwde waarden is gedreven. Een diep argwaan tegen ‘ten koste van
alles’ lijkt mij op zijn plaats.

Zo heb ik dan toch een boodschap, hoe voorzichtig ook, en ik spreek die
eerder uit als staatsburger dan als historicus, al zijn die dan ook in mijn persoon
verenigd. Samengevat in een oneliner: matiging en gematigdheid als tegenwicht
tegen extremistische dadendrang.

(c) Hans Blom  /gerarddenbosch

©2013 - 2024 www.gerarddenbosch.nl - Webdesign: Broeklandsoft - Alle rechten voorbehouden