FOTONIEUWS

Honi - Herdenking oorlogsslachtoffers Nederlands-Indië ´42-´49 - de Grevelingen - 15 augustus 2019

+ 22/3/2020 ING-cheque Help Nederland vooruit voor Honi

 

Op donderdag 15 augustus 2019 (de dag van de capitulatie in Azië) vond de jaarlijkse Herdenking van de Oorlogsslachtoffers in Nederlands-Indië van '42-'49 plaats, bij het Honi-monument in de tuin van de Grevelingen.
Het (landelijk) thema was dit jaar 'Blijvende herinnering'.

In de Grevelingen is het vroegere bejaardencentrum Sint-Jan Baptist opgenomen waar veel Indische mensen wonen.
Uit het hele land waren er vandaag gasten gekomen.
                                                                                                               

Een foto opslaan? Klik met de rechtermuisknop en kies opslaan als. Klik op Ok/Opslaan als de juiste map gekozen is.

Het programma (olv ceremoniemeester Gerard van der Tol) omvatte onder meer:
Welkom door de voorzitter van HONI, Mw. Anneke Schults-Pols * 
toespraak door burgemeester Jack Mikkers **
muzikale intermezzi door het koperensemble olv Martijn van Duuren
overdenking door de predikant van de Grote Kerk, dominee Erica Scheenstra ***  
zang van het Honi-koor olv Hans van der Sterren, accordeon Willem van Weelden, de tekst van het lied was door Sunny Soesman aangepast aan het thema van dit jaar: Blijvende herinnering
De Molukse schrijfster Elvira Nanariain (3e gen.) schreef het boek Mengelmoes. Haar tekst hieronder ****
Haar toespraak is ook te beluisteren.
Indy Schaay (4e gen.) las haar gedicht  *****
Patries en Aantje Wichers (3e gen.) droegen een tekst en een lied voor  ******
Het lied is ook te beluisteren op soundcloud. 
Het Honi-koor zong oa Het Indisch Onze Vader
Daarna klonk het signaal Taptoe, was er een minuut stilte, Indy Schaay en Tony Ernst hesen de vlag, het Wilhelmus werd gezongen
Stadschroniquer Eric Alink las een column voor.   *******
[De kranslegging volgde daarna, oa door burgemeester Mikkers namens het stadsbestuur, Gerard Smith zong Thank You Lord
Tot slot volgde een bloemendefilé na het dankwoord van Anneke Schults-Pols ]

Na het officiële gedeelte speelde Wally Tomasouw dansmuziek tijdens de Indische maaltijd.

zie ook de Honi-herdenking  - 2011, van 2012 en van 2013 en van 2015 en van 2016 en van 2017  en van  2018 .
info HONI
©2019 Gerard Monté

-----

+ 22/3/2020 ING-cheque Help Nederland vooruit voor Honi
Het bedrag komt uit de ING-actie Help Nederland vooruit. De rekeninghouders konden op een aantal goede doelen stemmen.
(Ook Vincentius Den Bosch kreeg een cheque)

Voorzitter Anneke Schults met de cheque die door een bezorger afgegeven werd, op veilige afstand.

Boekje over Nederlands Indie 42-49.
De donatie van het ING Nederland fonds wordt ingezet om meer bekendheid te geven aan deze periode in de geschiedenis, o.a. door middel van een boekje dat verspreid wordt op scholen. De kinderen kunnen het onderwerp dan op school bespreken maar ze mogen het boekje ook mee naar huis nemen. (bedoeld voor groep 8 en onderbouw middelbaar onderwijs)
Het boekje De 'vergeten' oorlog, Nederlands-Indië 1942-1949 bevat oa ervaringsverhalen van Anneke Schults, Bob Levert, Rob Haarbosch, en bespreekt de onderwerpen: De tijd voor 1942, De oorlog 1942-1945, Bersiap en politionele acties, Na 1949 terugkeer naar Nederland, Herdenking 15 augustus.
Het stond onder redactie van Anneke Schults, Els van den Maagdenberg, René Kok en Frits Buys.

" Mede door de donatie van het ING-fonds kan HONI de kosten betalen van het boekje De 'vergeten' oorlog.
Het boekje is geschreven voor de jeugd van 12-15 jaar en PABO-studenten en gaat in op de periode die de Nederlanders doorgebracht hebben in het voormalig Nederlands-Indie: voor, tijdens, en na de oorlog.
Over deze periode is zowel bij de doelgroep en de leerkrachten weinig bekend, omdat er ook in de geschiedenisboeken weinig over is te vinden.
Het is onze intentie dat de tijd en de oorlog in het voormalig Nederlands-Indie nooit vergeten zal worden en dat 15 augustus als Nationale Herdenkingsdag meer bekendheid zal krijgen.
Dit doet recht aan de vele Nederlanders die daar gewoond en gestreden hebben en nu in Nederland wonen."  (bron brief Honi)

©2020 Gerard Monté

--------------------------------------------------------------------------

Toespraken 2019          
* Welkom door de voorzitter van HONI, Mw. Anneke Schults-Pols

Geachte aanwezigen
Als voorzitter van “Herdenking Oorlogsslachtoffers Nederlands-
Indië" heet ik u allen welkom op deze herdenking van HONI.

Gezien de tijd zal ik mij beperken tot het noemen van enkelen.
Speciaal de overlevenden, die de oorlog zelf meegemaakt hebben,
hun familie kinderen en kleinkinderen.
Een bijzonder welkom voor de heer van der Hoeven van 102 jaar oud.
Hij is vandaag samen met zijn zoon in ons midden. En ook ons
ere-lid de heer Wichers 89 jaar medeoprichter van dit HONI-monument.

Een speciaal woord van welkom aan burgemeester Mikkers. Uw
aanwezigheid hier bij deze herdenking getuigt van een
betrokkenheid en belangstelling voor de Indische gemeenschap in
uw gemeente.
De nieuwe directeur van de van Neynselstichting de heer van
Woensel die hier voor de eerste keer aanwezig is.

...

Het thema van dit jaar is Blijvende Herinnering
Zonder verleden zijn er geen herinneringen. Door een herinnering
gaat men terug in de tijd.
Hoogtepunten en dieptepunten uit het verleden blijven het best
bewaard in onze herinnering. Angst, verdriet, vreugde momenten
gebaseerd op emoties blijven vaak het langst hangen.
Herinneringen worden door de tijd vaak vager en verdraaid door
fantasie, ze worden erger, slechter mooier beter! Onze zintuigen
spelen hierin een belangrijke rol.
Wat kan een oude vergeelde foto van een sawah b.v. oproepen.
Voor iedereen verschillend gekleurd door eigen ervaringen.
Voor mijzelf b.v. bij de geur van een kretek sigaret: Mijn oude kaka
(oude tuinman) die altijd op kwam passen en die de kakkerlakken
eerst weg ging jagen als ik naar de wc moest.

Het zien van een bepaalde koek in de toko, roept bij mij de
herinnering op aan een warong aan de rand van de dessa, waar wij
eigenlijk niet mochten komen en waar wij als kind voor een piettie
stiekum zo’n koek gingen kopen.
Een oude hutkoffer aan de reis naar Holland.
Een visgraat stofje: Het jasje dat ik in Attaka kreeg op weg naar
Holland en waar iedereen mij uitlachte.
Een afbeelding van een Japanner met een kepi.
Angst, geschreeuw, honger, martelingen.
Deze herinneringen gekoppeld aan ervaringen en emoties zullen
uitsterven maar mogen niet verloren gaan.

Maar bij het uitsterven van een generatie die dit aan de lijve
ervaren heeft rijst de vraag: Hoe kunnen en moeten wij er voor
zorgen dat de feitelijke geschiedenis en de Indische cultuur
behouden blijft en dat er van deze cultuur uiteindelijk niet alleen
de Indische rijsttafel over is.

De feitelijke geschiedenis van Indonesië en Nederland met zijn
mooie en slechte kanten. De tijd van voor de oorlog, de
overheersing van Japan , de onafhankelijkheid van Indonesie en de
gevolgen daarvan. En zeker niet te vergeten wat de Molukkers is
overkomen.

Hier ligt een taak voor de derde generatie. Zij zullen er voor moeten
zorgen dat de historie bewaard blijft voor volgende generaties en
dat het verhaal verteld wordt. Blijven herdenken en gedenken wat
het voormalig Nederlands Indie betekend heeft voor hun vaders en
moeders, opa’s en oma’s . Blijven praten over de moeilijke periode
in en buiten de kampen tijdens de Tweede Wereldoorlog in het
voormalig Nederlands Indië, de moeizame aanpassing en de plaats
die hun ouders en voorouders na de onafhankelijkheid van
Indonesië moesten opbouwen in hun nieuwe vaderland.
Zij die ervoor gezorgd hebben dat de derde generatie hier hun
bestaan heeft kunnen opbouwen.
Dit mag nooit vergeten worden!
-
Wij zijn hier bijeen rond dit monument om te herdenken. Voor een
aantal zullen vandaag de herinneringen terug komen uit de tijd dat
men in het voormalig Nederlands Indië gewoond, gewerkt en
tijdens de oorlog gestreden heeft voor de vrijheid.

De vrijheid voor ons zo vanzelfsprekend …. het kunnen leven
zonder angst, niet hoeven te vluchten, geen onderdrukking. Wat
een voorrecht om in een land te wonen waar deze vrijheid mogelijk
is. Het bewust maken aan de jeugd wat hun bijdrage kan zijn om
deze vrijheid te behouden is voor ons allen een belangrijke taak.

Ik wens u een goede herdenking
(c) Anneke Schults                               /gerarddenbosch

-----
                      
** Korte bijdrage, uitgesproken door burgemeester Mikkers.

Dank u wel, voorzitter
Dames en heren, meisjes en jongens, heel goed dat u hier vandaag bent
en fijn dat ik hier vandaag kort iets mag zeggen. Vorig jaar stond ik hier
voor de eerste keer. Het was bijzonder om met zoveel mensen – ook
jonge mensen - deze unieke herdenkingsplechtigheid mee te beleven.
En dat is vandaag opnieuw het geval. Vandaag leggen we het accent op
74 jaar capitulatie van Japan. Vandaag herdenken en vieren we officieel
het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar we vergeten wel eens dat
dat allemaal plaatsvond, heel ver weg van ons Europese continent,
namelijk in Zuidoost-Azië. Is dat de reden dat 15 augustus nooit het
gevoel van 4 en 5 mei oproept? Ik was positief verrast vorig jaar dat die
15e augustus door u zo stijlvol wordt herdacht en gevierd en daarom ben
ik blij daar ook vandaag een kleine bijdrage in te leveren. In mijn tweede
jaar, in een heel bijzonder jaar…..

In ’s-Hertogenbosch en Zuid-Nederland herdenken en vieren we dit
najaar 75 jaar vrijheid. In 2020 zal dat rond mei het geval zijn voor de
rest van ons land, en precies over een jaar sluiten we dat lustrumjaar af
met het herdenken van die verworven vrijheid tot aan Zuidoost-Azië.

Volgend jaar zal uw herdenking daarom een heel bijzonder lustrum zijn,
waar dat voor de vrijheid van deze stad en regio al dit jaar is. Blijvende
herinnering – uw thema van dit jaar – spreekt daarbij tot de verbeelding.
Want met dit thema daagt u ons eigenlijk uit. Uw thema is meteen de
worsteling die we al jaren voelen rond het herdenken van een periode
die steeds verder van ons af komt te staan en waarin de
oorlogsgeneratie ons meer en meer ontvalt. Hoe houden we
herinneringen vast, hoe houden we het aansprekend, hoe kunnen we uw
verhalen doorgeven en laten voortbestaan? Het zijn vragen die ons voor
een opgave stellen, maar die we met elkaar handen en voeten proberen
te geven. Door het gericht herdenken een vaste waarde te maken, door
het persoonlijke verhaal te accentueren en vast te leggen, door
monumenten zoals hier te laten spreken en door het verleden een
hedendaagse vertaalslag te geven. We proberen het verleden vast te
houden. Niet om ons vast te klampen aan dat wat vroeger goed of fout
was, maar om vanuit onze onomkeerbare geschiedenis gewogen
beslissingen te maken. Nee, die zijn niet zo ingrijpend als in die
oorlogsperiode, nee die gaan niet over leven of dood, maar die gaan
meer over hoe we als mensen willen en kunnen samenleven, wat
mensen belangrijk vinden en wat we kunnen doen om te voorkomen dat
er nu verglijkbare wegingen worden gemaakt uit met periode waar we
nooit meer naartoe terug willen. Want we moeten ons inderdaad blijvend
herinneren dat we als mensheid op veel momenten balanceerde en
daarbij zijn gevallen. Gevallen, omdat we onderscheid maakten tussen
mensen. Gevallen, omdat we dachten over leven en dood te moeten
beslissen. Gevallen, omdat we wegkeken. Velen van u hebben dit
allemaal ervaren en die blijvende vreselijke herinnering moeten
meegedragen in uw leven. Voor zo’n ballast is een leven gewoonweg te
kort. En is het goed dat u uw herinnering zo goed mogelijk doorgeeft om
ons – de generaties die alleen maar in vrijheid hebben geleefd – de weg
vooruit te wijzen en nooit achteruit. Om te voorkomen dat niet beleefde
en dus dóórleefde geschiedenis verdrongen wordt door het wereldse
geweld en de waan van vandaag. Om ervoor te zorgen dat ons
gemeenschappelijke verleden levend wordt gehouden, door ook een
gemeenschappelijke perspectief naar de toekomst te hebben. Een
samenleving met een blijvend accent op mensen én bovenal
menselijkheid. Dat proberen we hier in ’s-Hertogenbosch. Onder mee
door het herdenken heel dicht bij mensen te houden. Dichtbij onszelf.
Zoals vandaag.

Graag dank ik de Vereniging HONI ’42-’49. Een voortvarende vereniging
die al in 2005 een fundament legde onder deze jaarlijkse herdenking van
de oorlogsslachtoffers in Nederlands-Indië. Een stukje Bossche grond
draagt sindsdien dit belangrijke monument. Laten we er met elkaar voor
zorgen dat we in ons handelen de lessen die ook dit monument ons leert
uitdragen. Dan leggen we een stevige bodem onder onze gezamenlijke
wens tot ‘blijvend herinneren’.

Dank u wel.

(c) burgemeester Jack Mikkers                              /gerarddenbosch

-----
                      
*** overdenking door de predikant van de Grote Kerk, dominee Erica Scheenstra

Lieve mensen,
Er is een chassidisch verhaal, een verhaal uit de Joodse traditie, en dat gaat zo: “Eens vroegen mensen aan de wijze wetgeleerde Baal Shem Tov waarom hij steeds op hun vragen antwoordde met een verhaal. Ze verwachtten niet anders dan dat hij ze ook nu weer iets zou vertellen, maar dat gebeurde niet. Hij zweeg en ze zagen dat hij nadacht. En na een moment van liefdevol verwijlen zei hij: ‘in gedenken schuilt verlossing’.
Gedenken is herinneren is woorden geven is het verhaal opnieuw vertellen. Steeds opnieuw. Wij vertellen het verhaal het vandaag ook opnieuw. Het einde van de Tweede Wereldoorlog door de capitulatie van Japan en de Bersiap-tijd die daarna kwam. Er zijn hier overlevers, mensen die het aan den lijve hebben meegemaakt en die de herinneringen meedragen, in hun hoofd, in hun hart, in hun lijf. Zij weten wat het níet kunnen vertellen van zulke ingrijpende ervaringen met je doet. Zij weten hoe het was om in Nederland te komen. En hoe lang het duurde voor er officieel een herdenking kwam. En hun naasten, hun kinderen, die hier ook zijn, weet ook van het zwijgen, van die liefsten, van hun ouders – omdat het zo verschrikkelijk moeilijk en pijnlijk is om traumatische herinneringen te delen. Ze deden dat wellicht omdat ze jou wilden beschermen. Maar wellicht ook omdat ze niet te dicht bij hun eigen pijn wilden komen.
En dan klinken de woorden van de wijze Baal Shem Tov: in gedenken schuilt de verlossing. Je kunt jezelf losmaken en vrij maken van pijnlijke herinneringen als ze hardop uitgesproken mogen worden. Als we op een officiële herdenking als vandaag kunnen zeggen dat er pijn was, geweld, zwijgen. Maar ook een nieuw begin.
In de overlevering hebben mensen aan die woorden van de wijze nog een zinnetje toegevoegd. Dan klinkt het: vergeten is ballingschap, herinnering is verlossing. Het éne, vergeten, houd je gevangen. Het ander biedt leven, biedt ruimte, biedt mogelijkheden. Want door te herinneren met elkaar ben je niet alleen. Kun je steun en troost putten uit het feit dat jouw ervaringen niet worden doodgezwegen. Kun je samen vieren dat er leven is. Kun je je inzetten voor een nieuwe generatie, die je voor kunt gaan op de weg van vreedzaam samenleven. Door elkaar de verhalen te vertellen, steeds opnieuw, door te luisteren naar elkaar, door vragen te stellen…
En voor ons en voor de komende generaties is onze bede dan ook:

Geest van God,
geef ons de moed om woorden te zoeken
om te zeggen wat er in ons leeft.
Geef ons de kracht om ons open te stellen
voor de ander
en de durf om de ander te vragen om te luisteren.
Geef ons de inspiratie om het verhaal door te vertellen, 
ook als er in ons leven pijn is en tranen.
Geef ons de liefde waaruit wij leven kunnen,
samen – als families, als generaties, als samenleving.
Dat wij beseffen dat vrijheid kostbaar is.
Geef ons het vertrouwen dat wij kunnen groeien,
helen, vergeven en verbinden,
want dan alleen kan vrede bloeien.
Geef ons de hoop en het vertrouwen
dat het kan,
en dat U ons daar altijd bij helpen zal.
Amen.

(c) Erica Scheenstra, ’s-Hertogenbosch, 15 augustus 2019        /gerarddenbosch

-----
                      
**** De toespraak van de Molukse schrijfster Elvira Nanariain, zij schreef het boek Mengelmoes.

‘Ken je mij?
Wie ben ik dan?’

Ik ben een K.N.I.L. vrouw, de vrouw van...
Onze mannen waren K.N.I.L. soldaten en hebben voor Nederland gevochten.

In 1951 kwamen wij met onze mannen naar Nederland.
Tijdelijk, werd ons toen verteld, we zouden immers weer naar huis gaan.
Na een lange bootreis kwamen we aan in de haven van Rotterdam.
Wat was het koud.
Ik droeg zoals altijd mijn kain kebaya en had geen idee wat ons te wachten stond.
We werden ondergebracht in voormalige concentratiekampen.
Zo hebben we ook in Kamp Lunetten in Vught gewoond en daar is 1 van onze
kinderen geboren.

Helaas werd ons tijdelijk verblijf permanent.
Na 30 jaar zijn we voor het eerst weer terug naar huis gegaan.
Naar Tanimbar waar wij vandaan komen, een van de eilanden op de Molukken.
Bij aankomst in onze kampong was iedereen in het zwart gekleed; een teken van
rouw. Niemand wist of we ooit nog terug zouden keren.

De K.N.I.L. vrouw was de spil van het gezin.
Zij ving de klappen op van de traumatische ervaringen van haar man.
Zij stond achter hem en volgde hem waar hij naartoe werd gezonden.

Zang:
Melihat dari jau, oh tanah air ku.
Dengan pasir putih mu
Dengan ombak menderu
Melihat dari jau oh adzal ku.

Ik kijk vanaf een afstand, oh mijn geboorteland.
Met je witte stranden en waar de golven brullen.
Ik kijk vanaf een afstand, oh mijn geboorteland.

De Molukken, een blijvende herinnering van iedere K.N.I.L. vrouw.
Mijn oma, de K.N.I.L. vrouw in haar kain kebaya, voor mij een blijvende herinnering.

Slotwoord vanuit mijn boek:
Door het schrijven van dit boek ben ik opnieuw door elke situatie gegaan. De pijn, het
ongeloof, de frustratie en het geluk dat ik op vele momenten heb gekend heb ik herbeleefd.
Momenten uit mijn leven die ik vol ongeloof nalas op papier. Ongeloof over het feit dat ik
dit heb meegemaakt. Het beschrijven alle momenten en situaties heeft voor mij genezend
gewerkt.

Het werd mij duidelijk dat gevoelens van angst en onzekerheid mijn leven hebben beheerst.
Ik zat gevangen in mijn eigen gevoelens. Zo kon ik niet meer leven. Al biddend en
nadenkend kwam ik tot de ontdekking dat deze gevoelens voor een deel uit mijn roots
komen. Niet iedere Molukker zal dit op deze manier ervaren of hier vatbaar voor zijn, maar
zelf heb ik als derde generatie te kampen gehad met een minderwaardigheidscomplex,
onzekerheid, schaamte en negatieve trots. En ik zie om mij heen dat meer Molukkers
hiermee worstelen. De eerste generatie is ontworteld en heeft zich niet makkelijk kunnen
wortelen in Nederland. Een gegeven dat doorwerkt door de verschillende generaties heen.
Het losgerukt zijn van je familie en vaderland, daarna in een vreemd land aankomen. In
kampen terecht komen moet traumatisch geweest zijn voor de eerste en de tweede
generatie. Een gegeven dat de Molukse gemeenschap heeft gevormd. We zijn een voor een
geboren vanuit dat trauma. De eerste generatie heeft nooit hun pijn uitgesproken. Het was
wel zichtbaar. Mijn vader heeft hier vele voorbeelden van. Deze pijn is altijd voelbaar en
zichtbaar geweest in mijn leven. Het altijd op zoek zijn naar.

Door met andere leeftijdsgenoten ( van de derde generatie ) onze gevoelens van
onzekerheid, minderwaardigheid en nooit je mening mogen geven te delen, werd het vaak
duidelijk. Een gesprek aangaan met mijn vader had nooit zin. Hij zei de waarheid. Daar
moest ik het mee doen. Iets wat zorgt voor wrijving omdat wij als derde generatie
Molukkers in Nederland zijn geboren en getogen. Wij leren juist om onze mening te uiten
en te leven in vrijheid. Ik denk zeker dat dit de reden is dat veel Molukkers op zoek zijn
naar hun identiteit. Dat gaat verder dan alleen een nationaliteit. Het gaat erom wie we zijn
als persoon. Het is genoeg.

Ik wil zijn wie ik hoor te zijn.
Ik wil mijn mening kunnen uiten.
Ik wil gelukkig zijn en genieten van het leven zonder te denken wat een ander ervan vindt.
Mijn hele leven hing af van wat een ander van mij zou denken.
Ik wil niet meer gevangen zitten in mijn gedachten.
Ik wil nee kunnen zeggen zonder mij daarvoor te verantwoorden.
Ik wil ons kind opvoeden in openheid en respect naar elkaar toe.
Ik wil gewoon mezelf zijn.

Jarenlang wist ik niet wie ik was. Geen vaste nationaliteit die aan mij gebonden was. En of
ik goed genoeg en geliefd was, was voor lange tijd al helemaal voor mij de vraag. Na
vierenveertig jaar kan ik mezelf eindelijk in de spiegel aankijken en durf ik te zeggen dat ik
van mezelf houd. Dat ik er mag zijn ondanks mijn fouten. Ik ben dankbaar voor het feit dat
ik als MengelMoes ben geboren. Want ik ben half-Moluks en ik ben half-Nederlands. Daar
ben na al die jaren trots op. Of je nou gelooft of niet. Moluks, Nederlands of van een andere
nationaliteit bent. We zijn ergens allemaal op zoek naar onze identiteit. En dit is mijn
verhaal. Ik ben God iedere dag dankbaar dat ik mijn identiteit in Hem heb mogen vinden.
Heel mijn leven ben ik op zoek geweest naar wie ik ben. Nu weet ik dat ik mag zijn zoals Hij
het bedoelt heeft. Met de mooie stukjes van de Molukse kant en zo ook fijne ervaringen
vanuit de Nederlandse kant.
(c) Elvira Nanariain - uit haar boek Mengelmoes            /gerarddenbosch

-----
                      
***** Indy Schaay - gedicht Een gewone Nederlander

Zelf voel ik me een ‘gewone’ Nederlander en ben ik ook geboren in Nederland,
Maar soms zie, hoor of voel ik dat ik dat niet voor 100% ‘zo gewoon’ ben,
Ik woon in een klein dorpje in de omgeving van Brabant.
Het is alleen zo dat ik maar een paar Indische gewoontes en woordjes ken.

Ik merk het aan mijn uiterlijk, aan mijn familie en aan het heerlijke eten.
Maar over de geschiedenis en de conflicten van het land zou ik graag nog meer wilen weten.

Ik weet dat mijn oma met haar familie gevlucht is en veel heeft moeten achterlaten,
Maar één ding is zeker en dat is dat ze de mooie tijden daar nooit vergaten.

Indonesië is een land met een indrukwekkende geschiedenis,
En wat daar allemaal gaande was, was ook een hele gebeurtenis

Zoveel liefde maar ook zoveel leed,
dingen die mijn familie nog heel goed weet.

Zoveel prachtige en mooie vertelde verhalen,
Die zou ik iedereen echt kunnen aanraden.

De verhalen over het mooie, warme en culturele land,
Dat is toch heel anders dan het koude Nederland.

Een land met herinneringen die we nooit zullen vergeten,
Denkend aan de mooie stranden, de cultuur en het lekkere eten.

Het is een heel bijzonder land,
Waar veel over heeft gestaan in de krant.

Over het geweld, de oorlogen en de kolonisatie,
Dit alles zorgde voor een flinke frustratie

Een frustratie binnen en buiten het land,
Want het liep soms toch echt heel erg uit de hand.

Hoewel het Nederlands-Indië van toen er niet meer is,
Het zal voor mijn oma altijd in haar herinneringen voortleven,
Het verdriet blijft, samen met het gemis.
En dat is iets wat ik zelf nog niet heb kunnen beleven.

Al deze informatie over dit bijzondere land,
Heb ik helaas alleen uit 2e of derde hand.

Van oma, opa, tantes en omen,
Heb ik de verhalen tot me genomen.

Maar het liefst zou ik de Indische cultuur zelf willen beleven,
Zodat ik mijn eigen ervaringen samen met de verhalen een plek kan geven.

Via verhalen, herinneringen en soms ook fotos van het Indie van ‘toen’,
Kunnen ze mijn Indische kennis nooit meer ontdoen.

Hoe je het ook wendt of keert,
Indonesië is een stukje van wie ik ben en waar je steeds meer van leert.

Hoewel de uiterlijke kenmerken van de Nederlands-Indische bij iedere generatie een beetje verminderen,
Leeft het gevoel en de herinneringen toch voort bij de volgende generatie kinderen.

Een ‘gewone’ Nederlander maar eigenlijk toch niet,
Dankzij de verhalen ben ik bijzonder, dat is wat je ziet.

(c) Indy Schaay                                /gerarddenbosch

-----
                      
******  Patries en Aantje Wichers droegen een tekst en een lied voor

Oma Justina Soeamanah was een Sundanese vrouw en moeder van mijn moeder. Sunda
komt uit het Sanskriet en betekent wit, door de actieve vulkanen in West-Java zoals de
Krakatau. Zij huwde opa Dirk Amade, een Indische Nederlander uit een welgestelde familie.
Zij was door haar huwelijk overtuigend katholiek geworden in een overwegend moslim land.
Mijn moeder Trees was de een na jongste in het 10 kinderen tellende gezin. Oma regeerde
met zachte doch dwingende hand over haar gezin. Een strenge en sterke maar rechtvaardige
vrouw, en samen met haar man vormden zij een liefdevol en hecht saamhorig gezin. Oma
leefde volgens haar eigen adat, wat staat voor welopgevoed, gestudeerd en beschaafd
gedrag, én respect voor familie én je medemens. Toen de oorlog uitbrak en opa te werk
werd gesteld aan de bouw van de spoorlijn in Birma, was het voor oma een harde dobber
om zich staande te houden en al haar kinderen te voeden. Zij verbouwde in de tuin van het
huis in Bandung, Oebi, een knolgewas rijk aan zetmeel. Toen de rijstvoorraad tijdens de
oorlog in Indië begon op te raken, fungeerde deze knol als bijvoeding. Net zoals in Nederland
de tulpenbol, was Genjer Genjer, een moeraskruid, dat voor de Javaanse bevolking. In taal,
cultuur en etnische achtergrond onderscheiden mensen zich. Maar in tijden van oorlog
lijden alle bevolkingsgroepen ontberingen en honger.

LIED: Genjer Genjer
Genjer-genjer
Genjer-genjer nong kedokan pating keleler
Genjer-genjer nong kedokan pating keleler
Emake thulik teka-teka mbubuti genjer
Emake thulik teka-teka mbubuti genjer
Ulih sak tenong mungkur sedhot sing tulih-tulih
Genjer-genjer saiki wis digawa mulih

Genjer-genjer isuk-isuk didol ning pasar
Genjer-genjer isuk-isuk didol ning pasar
Dijejer-jejer diuntingi padha didhasar
Dijejer-jejer diuntingi padha didhasar
Emake jebeng padha tuku nggawa welasah
Genjer-genjer saiki wis arep diolah

Genjer groeit verspreid over de rijstvelden
De moeder van de jongen komt en plukt genjer
Ze neemt een bundel en gaat weg zonder op te kijken
Nu wordt de genjer mee naar huis gebracht

Iedere morgen wordt genjer verkocht op de markt
Uitgestald in rijtjes om verkocht te worden
De moeder van het meisje koopt genjer terwijl ze een bamboemand draagt
Nu kan genjer klaargemaakt en gekookt worden

Opa keerde na de oorlog terug, sterk vermagerd, uitgeput maar niet gebroken. Het hele
gezin weer herenigd, en allen in leven. De vrijheid werd sober gevierd door veel met elkaar
op te trekken, gezamenlijke maaltijden en van muziek te genieten onder begeleiding van het
gitaarspel van de jongere broers. Maar al snel na de oorlog werd de republiek Indonesia
uitgeroepen en gooiden de politionele acties roet in het eten. Het oude vertrouwde
idyllische bestaan in Indië zou nooit meer worden zoals het was. Mijn moeder volgde toen
een verpleegstersopleiding in het ziekenhuis dichtbij bij het ouderlijke huis. En hier heeft ze
mijn vader leren kennen die warm werd onthaald in het grote gezin. Ook mijn vader heeft
veel leed meegemaakt maar dat is een ander lang verhaal. In 1956 trouwden mijn ouders en
in juli 1957 ben ik in Jakarta geboren, in het jaar van Zwarte Sinterklaas. Het prille
huwelijksleven in de Indische archipel werd ruw verstoord door de Nieuw-Guinea kwestie.
Op 5 december 1957, op Zwarte Sinterklaasdag liet Soekarno een uitwijzigingsbesluit uitgaan
voor vrijwel alle Nederlanders en moesten zij het land verlaten. Niet uitpakken maar
inpakken. De toestand werd zo nijpend en dreigend dat de scheepvaartmaatschappij waar
mijn vader werkzaam was, besloot dat vrouwen en kinderen als eersten zouden vertrekken.
Alles achtergelaten, het nieuwe huis en inboedel, en met niet meer dan alleen een hutkoffer
is mijn moeder alleen met mij, een baby van 6 maanden, heel verdrietig naar ons nieuwe
onbekende vaderland vertrokken. Hartje winter en in de sneeuw kwamen wij per boot, de
Captain Cook, in Nederland terecht. Het was bitter koud in alle opzichten, de ontvangst hier
was matig en karig. Mijn ouders hebben moeizaam een nieuw bestaan proberen op te
bouwen, zoals dat vele Indische Nederlanders is overkomen. Met de oorlog en de bersiap
nog vers in het geheugen én de repatriëring waren dit zeer traumatische gebeurtenissen wat
hen voor het leven heeft getekend en ook heeft door gewerkt op hun 3 kinderen.

Ondertussen waren alle familieleden ook in Nederland en oma en opa Amade kwamen in
1958 in een bejaardentehuis in Deventer terecht. Hier kwamen wij met de hele familie bij
elkaar; zo’n 50 familieleden. Een gezellig samenzijn met uitgebreide Indische rijsttafel die
een tante en oom verzorgden. Sindsdien was er ieder jaar een grote familiereünie met wel
90 mensen. Oma en opa maakten er weer een thuis van want al hun kinderen waren gezond
en wel in Nederland en dat was voor hen genoeg. Oma en opa kwamen regelmatig bij ons in
Maastricht logeren. Oma wees mij in de avond altijd naar het licht van de maan. En dit was
dan ook mijn 1 e woordje: de ma, ma, de ma!
Mijn ouders beseften dat er geen terugweg meer mogelijk was en hebben ons ook op die
manier grootgebracht. Aanpassen aan de Nederlandse gewoontes, het eten en de
gebruiken. We leerden geen Maleis en we aten alleen 1x per week in het weekend Indisch.
De familiebanden aan beide kanten waren warm en plezierig. Belangrijk vonden ze het om
kennis te vergaren door veel te lezen en een goede opleiding te volgen. Met
doorzettingsvermogen, veel wilskracht en hun liefde voor elkaar is het hen gelukt om samen
voorspoed en geluk terug te vinden in NL. Integreren in NL heb ik niet ervaren want ik wist
niet beter en heb geen vergelijk. Ik ben geboren in Indonesië en daar ben ik trots op. Ik ben
hier opgegroeid en voel me thuis en geliefd. Mensen vragen wel eens waar ik vandaan kom
vanwege mijn bruine huidskleur en Aziatische uiterlijk. Als ik in het buitenland ben word mij
die vraag nooit gesteld, want als ik in Italië ben spreken ze mij in het Italiaans aan, in Egypte
ben ik een Egyptische, in Spanje een Spaanse, in Marokko een Marokkaanse en in New York
vragen ze naar de weg of welke metro ze moeten nemen.
Ik hou van Nederland, ik hou van Indië; ik hou van zuurkool met worst, ik hou van gado-
gado; ik hou van de 4 seizoenen, ik hou van warm weer, zon en hitte; ik hou van mijn familie,
ik hou van mijn vrienden. Ik hou van mijn man, ik hou van mijn dochter. Ik ben Nederlandse,
ik ben Indische. Nederlands-Indië is niet meer. Het leeft voort in ons hart. Wat blijft zijn de
herinneringen die we koesteren en verhalen die we doorvertellen, en overbrengen aan de
volgende generaties én aan mensen die het willen weten. Het verleden is verweven met het
heden.
En thuis ben je, als je op weg naar geluk en vrede, licht en liefde vindt, omringd door
dierbaren, een gevoel die ik deel met mijn lieve mama en mijn dierbare oma die ik vanavond
in het schijnsel van de volle maan gedenk.
(c) Patries en Aantje Wichers                              /gerarddenbosch

-----
                   
******* De voordracht van stadschroniqueur Eric Alink

De zee

Het begon met een amoebe en een pantoffeldiertje, krap vier miljard jaar geleden. Zij doorbraken de
zilte stilte, klommen op de rand van water en land en knipperden met hun ogen. Zoveel
uitnodigende leegte hadden ze nooit eerder gezien. Toen gingen ze op pad.
Al snel ontdekten ze een wet die nog altijd geldt, in zowel de natuur als de samenleving. Zij luidt: wie
deelt, zal overleven. Dat deden de eencelligen naar hartenlust. Ze deelden, splitsten, vertakten en
vonden elkaar weer in liefde, strijd en groei.
Uit dat zompige leven ontstond de mens. Sindsdien zijn wij te gast op deze aarde, waar we ons
kampement hebben opgeslagen. Nog niet zo lang trouwens, pas tweehonderdduizend jaar. Wij leven
in de spaties van de tijd.

Dat wij uit de zee voortkomen, weet overigens niemand zich nog te herinneren. We zijn het
vergeten. Dat is merkwaardig, want de hippocampus, het hersendeel waarin we onze herinneringen
opslaan, heet ook wel het zeepaardje, kuda laut, een naam die zij dankt aan haar vorm.
De zee zelf vergeet niet. Zij is het geheugen van de wereld, de mensheid en haar daden. Op haar
bodem wacht Atlantis op ontdekking; liggen schepen van de VOC – de Hollandse compagnie die de
koloniën te gelde maakte – en zwijgen de wrakken van Japanse, Britse en Nederlandse
marineschepen. Vermoedelijk ligt er ook veel flessenpost, die vroegtijdig aan scherven is geslagen.
Adres onbekend. Behalve voor de zee, want zij weet veel. Zoveel dat ze zich soms ongemerkt een
binnenzee huilt. Want wat wij zien, is slechts de buitenkant van de zee.

Wie tussen 1942 en 1949 in toenmalig Nederlands-Indië verbleef, kent de smaak van zout. Vaak was
de zee niet ver weg. Ze luisterde aandachtig, bij nacht en ontij, en hoorde het huilen in nabijgelegen
kampen. Medan, Tjideng, Semarang, Pontianak, Balikpapan en andere. Alle herinneringen heeft de
zee in zich opgeslagen. Zo zout als in Azië is zij nergens.
Dat zout brengt ons bijeen. Wij mogen immers niet vergeten welke verschrikkingen zich onder de
Japanse maar ook Nederlandse vlag hebben voorgedaan. Het thema van HONI dit jaar is ‘blijvende
herinnering.’ Of we die herinnering willen delen, is een vrije keus in een vrij land. Tegelijkertijd ritselt
er onvrijheid in het thema ‘blijvende herinnering.’ Want het geheugen kan ook een gevangenis zijn,
waarvan je deur openzet – maar de herinnering blijft roerloos zitten. Zij wil niet vertrekken, want ze
is vergeten dat ze weg kan of heeft na jaren de moed verloren om te gaan.

De keuze om te herinneren of te vergeten is immers niet vrij. Ons geheugen is een archivaris die
onverstoorbaar zijn eigen gang gaat. Hij slaat zaken voor je op, maar kan ze ook verbergen, om ze
willekeurig en zonder opdracht weer tevoorschijn te halen, zodat je alles weer weet, maar ook ziet,
hoort, ruikt en proeft – inclusief het zout.
Wat moet je doen als je Nederlands-Indië hebt overleefd? De zee van herinneringen de rug
toekeren? Dat lijkt onverstandig. Wie zijn geheugen wil droogleggen, wacht het wier, de modder en
het dood koraal. Herinneringen maken wie we zijn. Maar je dagen louter in het verleden drenken is
evenmin raadzaam.

Wat is wijsheid?

Lastige vraag, slechts één zekerheid: vier miljard jaar na de amoebe en het pantoffeldiertje staan we
nog dagelijks op de grens van water en land. Aan de ene kant de zee van voorbijheid, die vertrouwd
is. Aan de andere kant het nieuwe land dat wenkt en slechts bij vlagen compassie schenkt.

Welke kant op? In de literatuur vinden we tegenstrijdige adviezen. Tommy Wieringa waarschuwt in
zijn verhalenbundel Ga niet naar zee voor een ontmoeting met het grote water.

Ook Tjalie Robinson heeft bedenkingen. In zijn Piekerans van een straatslijper schrijft hij over koude
zeewind die doet huiveren, zelfs als je schuilt achter gestapelde keranjangs.

Net minder op zijn hoede is Couperus, die op zijn negende in Batavia kwam wonen. In de Stille Kracht
schrijft hij:

‘Over de zee naderde droefgeestig een eentonig ritmisch zeuren van zingen, een zeil donkerde aan
als een grote nachtvogel en een vissersprauw gleed het kanaal in. Een weemoed van
levensgelatenheid aan die zee van fosforizerende verte, dreef om en toverde een geheimzinnigheid,
die beklemde.’

Nog somberder is de schrijver Hans Vervoort, wiens wieg in Magelan stond. In zijn boek Vanonder de
Koperen Ploert bezoekt hij Surabaja en beschijft hij een zee – een zee van witte kruisjes op
begraafpaats Kembang Kuning.

Maar er is ook troost en beschutting. Augusta de Wit, die op Sumatra werd geboren, schrijft over de
voorvaderen in rivieren en zeeën die ons beschermen. Ten Brink jubelt zelfs over een zee van licht en
in de roman Indische duinen laat Adriaan van Dis zijn hoofdpersoon naar de golven hunkeren. Hij
schrijft: ‘Zachtjes was mijn vader in zee, waar water ons omringde kon hij mij niet slaan.’

Elk geheugen heeft zijn eigen getijdenboekje. Soms is het eb in ons, soms vloed. Zelden loopt het tij
van de een in de pas met dat van een ander. Maar er zijn dagen waarop dat wonderwel toch
gebeurt: samen op de rand van zee en land staan en de vloed van herinneringen opzoeken. Dat doen
we op 15 augustus, op 4 mei en op 5 mei.

Op die rand beseffen we dat we nooit terug kunnen naar het begin, naar de zee waaruit aarzelend
het eerste leven kroop. We kunnen niet opnieuw begonnen, om al het onrecht te wissen. Maar we
kunnen ons wel de vier miljard jaar oude les van de amoebe en het pantoffeldiertje ter harte nemen:
je overleeft als je deelt. Dat geldt voor de verhalen, de lessen en tranen. Voor het eten, de dans en
muziek. Laten we die vloed delen, zodat we verder kunnen gaan.

Gezamenlijk het land op.

(c) Eric Alink                                                                     /gerarddenbosch

-----------------