FOTONIEUWS

Honi - Herdenking oorlogsslachtoffers Nederlands-Indië 42-49 - de Grevelingen - 15 augustus 2016

 

Op maandag 15 augustus 2016 werd de jaarlijkse herdenking van de oorlogsslachtoffers in Nederlands-Indië van '42-'49 -Honi- in de Grevelingen gehouden, bij het Honi-monument. Het (landelijk) thema was dit jaar "Oost west, thuis best?"

In de Grevelingen is het vroegere bejaardencentrum Sint-Jan Baptist opgenomen waar veel Indische mensen wonen.
Het programma omvatte onder meer:
Welkom door de voorzitter van HONI, Mw. Anneke Schults-Pols
Gebed door Ds. Peter van Helden, voor de tekst zie onder
Toespraak door schrijfster Femmy Fijten, schrijfster van Terug naar Bandoeng en Vaarwel Soerabaja, voor de tekst zie site
Toespraak door Em.Ds. Alf Ahuluheluw van de Molukse Evangelische kerk, voor de tekst zie onder
Toespraak door Chandar van der Zande (3e generatie), voor de tekst zie onder
Voordracht door Eric Alink, stadschroniquer van 's-Hertogenbosch, voor de tekst zie onder
De kranslegging door oa wethouder Paul Kagie namens de gemeente 's-Hertogenbosch, en de organisatie, families, directie Van Neynsel, veteranen en de motorclub Pengendara (Ruiters) die het Honi-monument geadopteerd heeft.
Het lied Thank you Lord werd gezongen door Gerard Smith
Bloemendefilé door de bezoekers
Het HONI-koorzong o.a. het Indische Onze Vader olv dirigent: Hans van der Sterren, met op de piano: Cees van Duijvenvoorde
De muzikale intermezzi werden gespeeld door een koperensemble o.l.v Martijn van Duuren
Gerard van der Tol was de ceremoniemeester
Na afloop was er een gezellig samenzijn met muziek van de band Rindu, regelmatig was het podjo-podjo dansen!
Het Indisch buffet is een belangrijk onderdeel van de herdenking - de geur van het eten het het samen eten roepen veel herinneringen op - en er werd dan ook volop gebruik van gemaakt.
In de hal en de gang waren schilderijen -Indische portretten- te zien van Jeannnette Wijnbeld Klosser
zie ook de Honi-herdenking van - 2011, van 2012 en van 2013 en van 2015
info HONI
©2016 Gerard Monté

 

Tekst van Peter van Helden
OOST WEST THUIS BEST
Een spannend thema. U bent vnl. mensen ‘van de Oost’. Ik ben een ‘domineer’ van het Westen.
Laat het,lieve mensen, zo mogen zijn dat de woorden van het gebed een brug mogen slaan, ja dat die woorden een thuis kunnen worden, dat we samen wonen in het ene Woord van God, De God van het Oosten en het Westen, dat we een gezamenlijk thuis vinden in hetzelfde geloof, in dezelfde hoop voor de wereld, in de kracht van de liefde die over grenzen heen gaat.

Onze tijd immers is vol haat en geweld, wrok over een onvoltooid en bitter verleden, waarvan het heden nog sporen draagt. Al wordt er ook wel geluisterd. Het Tropenmuseum in Amsterdam is bezig om het museum te dekoloniseren: ik zag er voorwerpen uit wat ooit Indië heette; 40 jaar geleden vond ik dat reuze interessant. Nu keek ik anders; ik zag kunst, prachtige kunstwerken, hoogstaande ambachtelijkheid, kunst die mij raakte.
Ik bid samen met u hier voor Gods aangezicht: Laat minachting veranderen in achting, vernedering in respect, laat mensen die elkaar de rug toekeren, zich omdraaien en elkaar in de ogen kijken, elkaar groeten met zegen, elkaar de hand reiken.
Laat thuis het woord zijn voor warme aandacht die we aan elkaar geven, laat thuis het woord zijn dat heerst in ons hart, de bruggen slaat over grenzen heen; dat broeders en zusters van Oost en West, Zuid en Noord zich laten dragen door het visioen van kinderen van één Planeet, kinderen van Eén Vader, één grote familie, die samen het huis van de ene wereld bewonen, en bewoonbaar maken, voor nageslacht, voor toekomst...
Laat ons gebed een thuis zijn voor eenzamen, vluchtelingen, getraumatiseerden, vanwege die God die de God is van vereenzaamden.
Laat ons gebed een thuis zijn van gelijkwaardigheid in alle verschillen, van vriendelijkheid en menselijkheid als teken van hoop, In Gods Naam.
Amen.

(c) Peter van Helden

Toespraak van Alf Ahuluheluw
Aandacht aan de slachtoffers van de Bersiap (Buitenkampers) en Molukkers 65 jaar in Nederland.
65 jaar geleden kwamen de eerste Molukkers naar Nederland. In de loop van 1951 voeren twaalf schepen de havens van Rotterdam en Amsterdam binnen. Aan boord 12.500 Molukse KNIL-soldaten met hun gezinnen. Zes maanden zouden ze in Nederland blijven en daarna weer teruggaan. Waarom zijn ze hier dan nog steeds?

Hier sta ik dan een toespraak te houden ter herdenking van Indische Nederlanders die hun leven gaven tijdens de jappen- en de Bersiaptijd. Toen mij gevraagd werd over de thema Oost West – Thuis Best, aandacht te geven voor de slachtoffers van de Bersiaptijd (buitenkampers) maar tevens aandacht te geven aan de komst van Molukkers 65 jaar geleden. Molukse Knil militairen met hun gezinnen.
In eerste instantie heb ik niet gelijk ja gezegd, niet omdat ik het niet kan of niet wil. Neen er kwamen beelden boven die zoveel indrukken hebben achtergelaten bij mij. Ik maakte  de overtocht mee, met mijn ouders, mijn vader was KNIL militair, heeft op Ambon tegen de jappen gevochten, werd krijgsgevangen genomen en moest op Ceram sagopalmen kappen voor de voedselvoorziening  van de bezetters, na de oorlog werd hij weer opgenomen als KNIL soldaat en weer vechten nu tegen de APRI’s, (Angkatan Perang Republik Indonesia) tijdens de Bersiaptijd, mijn moeder is hem overal gevolgd als een z.g. rondo. In zekere zin als een “buitenkamper”. Waar mijn vader en andere soldaten in tangsi’s of kazernes verbleven, werden de vrouwen niet toegelaten, die verbleven in zelf-ingerichte kampen of werden ondergebracht bij mensen.

De overtocht met vader, moeder, een oudere zus en broer nog een jongere zus, en ik. We kwamen hier aan op 6 mei 1951 met de  Astorias, ik was bijna 4 jaar, ik heb weinig van de overtocht herinnerd, maar mijn ouders vertelden dat we wel geamuseerd hadden tijdens de bijna 3 maanden durende overtocht naar Nederland.De 1e boot de Kota Inten meerde op 21 maart 1951 aan de kade te Rotterdam, daarna kwamen nog in een periode van 4 maanden nog 12 boten met Ambonese KNIL soldaten met hun gezinnen, zo ongeveer 12.500, maar men vergeet tot heden toe te vermelden dat er ook nog bijna 2000 Menadoneze KNIL militairen met hun gezinnen en nog een kleine 1000 Indische KNIL soldaten met hun gezinnen mee overkwamen. De molukse KNIL militairen werd beloofd dat het verblijf in Nederland maar een half jaar zal duren, het werd 65 jaren. Wat er met de menadoneze militaren en hun gezinnen gebeurd is tot op heden niets over te lezen, zij werden als KNIL soldaat vaak als tweede-rangs-soldaten aangemerkt. De Indische KNIL militairen hadden meestal de Nederlandse nationaliteit zij werden opgenomen in de nederlandse samenleving. Terwijl bij aankomst in Nederland de Molukse KNIL-soldaten de militaire status werd ingetrokken en als statenloze burgers werden beschouwd.

Het is geen sentimentaliteit om terug te kijken naar hun overtocht. Het heeft pijnlijke herinneringen opgeleverd. Juist door die pijn, het achterlaten van familie, vrouwen en kinderen, heeft men zoveel mogelijk voor zichzelf gehouden, wel hebben ze zich zo goed als mogelijk hun leven in dit Nederland op spoor gebracht om verder te leven met een toekomst voor het nageslacht.

Beginnend met de aankomst en een slechte ontvangst in een Nederland dat zelf bezig was met wederopbouw en dientengevolge in geringe mate aandacht had voor de Molukkers in provisorische ingerichte kampen zoals hier vlakbij te Vught in de voormalige concentratiekamp, te Westerbork in Drente in een voormalige doorvoerkamp tijdens de duitse bezetting, en nog een aantal kleine kampen overal in Nederland, zo ook te Teuge vlakbij het vliegveld waar wij waren aangeland met zo’n, 20 gezinnen,  na de oorlog landde daar ook koningin Wilhelmina, prinses Juliana met gezin weer terug in Nederland.  Eigenlijk werden we een beetje aan ons lot overgelaten, laat staan te weten hoe het verder ging met de Indische en Menadoneze soldaten. Het spreekt dan ook waardering voor de manier waarop al deze oud-soldaten hun schouders eronder hebben gezet en haar plek in de nederlandse samenleving hebben verworven samen met de nederlandse bevolking, een reden te meer dus om trots op te zijn. Ik ben vandaag dan ook graag aanwezig, want het is goed om stil te staan bij de eigen identiteit en van daaruit te integreren in een samenleving. Dit vraagt om goede energie, wederzijdse inspanning, warmte en respect, al vele jaren, maar zeker ook nu.
Wij kunnen en moeten leren van de ervaringen in het verleden en steeds opnieuw bekijken hoe recht te doen aan de eigenheid van groepen mensen, indische nederlanders, molukkers, menadonezen en de versterking van de multi culturele samenleving, ook in Den Bosch en omstreken. Hoe vangen we vluchtelingen passend op en hoe geven we elkaar de juiste middelen en versterking van wederzijds begrip in deze multiculturele samenleving. Daarnaast zullen we samen ook steeds moeten en willen bekijken hoe om te gaan met gemeenschappen die al enige tijd in Nederland verbleven, molukse, indische en menadoneze mensen. Goed dat we gedenken en blijven herdenken hoe men, velen, hun leven gaven voor onze vrijheid.

Ik wil afsluiten met een gedicht uit eigen bundel.

God maak ons tot mensen, naar het beeld van zijn Zoon,
met ogen die niet alleen kijken, maar ook kunnen aanzien,
met oren die niet alleen horen maar ook kunnen luisteren,
met een mond die niet alleen praat, maar ook kan aanspreken,
met een verstand dat niet alleen begrijpt, maar ook kan verstaan
met een hart die niet alleen klopt maar ook bewogen kan zijn
met handen die niet alleen grijpen, maar zich ook kunnen openen
met voeten die niet alleen draven, maar ook tegemoet kunnen komen.
Want zo zijn wij gezegend en elkaar tot zegen.
(c) Alf Ahuluheluw

 De tekst van de toespraak van Chandar van der Zande
Goedemiddag en bedankt voor de eer om hier te mogen zijn en u toe te spreken. Vandaag herdenken wij het beïndigen van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden. Niet van Nederland, maar het gehele Koninkrijk. Mijn naam is Chandar, uit Amsterdam, mijn moeder is Jane, geboren op Java, en haar moeder is Tine, van Sumatra, zij is mijn oma en zit vandaag hier.
Ik ben dus een derde generatie Indo’s. Voor mij is Indisch zijn gastvrijheid, gezelligheid, hartelijkheid, soms een beetje de stilheid van mijn overleden opa, maar zeker ook de uitbundigheid van een verjaardasgfeest, welke cultuur ik hoog probeer te houden door nog ieder jaar een enorme rijsttafel te koken voor al mijn vrienden, vriendinnen en familie.
Ik wil heel kort mijn perspectief met u delen op deze herdenkingsdag. Ik heb lang nagedacht waar ik over zou willen verhalen, en kwam maar tot 1 punt, en dat is dat we de lessen van het verleden, de lessen van onze ouders en grootouders ter harte moeten nemen en doorgeven aan de toekomst.

Deze specifieke les die ik met u allen wens te delen, kent een eerste aspect, en komt ieder jaar naar boven op 5 mei, een dag wanneer het voor mijn oma eigenlijk nooit echt feest is. Zij ging toen, in 1945, zoals zij dat noemde, ‘De zwaarste periode van de oorlog in”. Hetzelfde zal ook voor mijn opa, samen met zijn moeder in het kamp, gegolden hebben, misschien ook wel voor enkele aanwezigen hier. In Nederland is men eigenlijk vergeten dat er nog een oorlog woede, aan de andere kant van de wereld, ver weg van het bevrijde bed in Holland.
Hierbij komt een tweede aspect, en komt naar boven op 4 mei, voor mij altijd een moment dat ik denk aan de andere oorlogen die nu nog gebeuren in de wereld, een herinneringen aan de dingen die ver van mijn bed gebeuren. Dezelfde ervaring heb ik hier. Als ik denk aan vluchtelingen van nu, dan denk ik aan mijn oma en haar gezin, die uiteindelijk in 1962, toen het weer gevaarlijk werd in Indonesië, zijn gevlucht naar Nederland, om een veilig thuis op te bouwen voor hun kinderen. Ik ben hun daar dankbaar voor en ben gelukkig dat ik als 3e generatie Indo vandaag Nederland als thuis heb, en voor jullie kan staan om mijn ervaring met jullie te delen.
En de conclusie van de les die ik van mijn oma heb geleerd? Voor mij is de les deze: dat wij nooit ons hart moeten sluiten voor dat wat ver van ons bed lijkt.
Wat ik daarmee bedoel is om dat ik op deze dag van herdenking wil proberen om mijn hart te openen voor mensen in oorlogen die ook nu nog aan de gang zijn en voor de vluchtelingen die nu naar ons kijken voor compassie en hulp. Ik wil hen dichtbij halen in onze gedachten, om te voorkomen dat het alleen maar ver van ons bed blijft. Want de vorige keer waren wij het die aan de andere kant van de wereld waren, en nu kunnen wij iets terug geven, door ook aan hen te denken wanneer wij herdenken en stil zijn voor onze voorouders die zijn gevallen in Nederlands-Indië.
(c) Chandar van der Zande


 Voordracht door Eric Alink

Oceaan
Bob is weer thuis. Hij was even weg. Bijna zeventig jaar lang. Een pakje kretèk halen? Of heeft hij in zijn jeugdige nieuwsgierigheid een tokèk gevolgd die hem over de liefde vertelde? Nee. In december 1946 scheepte Bob in Priok in op de Sibajak. “Westwaarts”, riep de kapitein. Hij had vast een snor.
Die knaap van zeventien die op het tussendek over de reling staart. Die mooie jongen. Dat is hem: Bob Levert. Met smart in zijn hart verlaat hij Nederlands-Indië. Zijn thuisland, waar hij in Solo op Midden-Java ter wereld kwam.

Aan boord van het stoomschip denkt hij aan de Soembingweg in Malang, waar hij midden jaren dertig zo hoog schommelde dat hij met zijn voeten de wolken kon aanraken – nu, tachtig jaar later, drijft er nog wel eens eentje over met een deukje erin. Da’s een nakomeling van die Javaanse wolken.
Hij denkt aan neef Rob, die hem achter de suikerfabriek bij Solo heeft geleerd hoe je krekels met elkaar kunt laten vechten.
Hij denkt aan de autoped met luchtbanden, die hij soms van de Deense kinderen verderop mocht lenen.
En hij denkt aan de kolossale python op rubberplantage Tjondong ten zuiden van Garut, waar zijn vader als administrateur werkte. Was die slang nou elf, tweeëndertig of honderdzestien meter lang? Want de vloer van ons geheugen is glibberig. Enerzijds van de Indische modder na een regenbui. Anderzijds van de groene zeep uit Holland.

Zou Bob willen vergeten? Soms wel. Want de oorlog bracht kommer en kwel. De Japanners zetten zijn vader gevangen in kamp 4 in Tjimahi bij Bandoeng. Ook Bob en zijn moeder ontspringen de dans niet. In oktober 1942 belanden ze in een kamp in Malang. Op een dag worden ze in geblindeerde treinen op transport gesteld. Enkele reis Banjoebiroe, zonder voordeelurenkorting. Ook railcatering ontbreekt.

Kamp 10 is een oord van vernedering. Verplicht appèl in Japanse stijl. Overvolle, stinkende latrines. Waterige tapiocapap. Difterie, beri-beri en het onvermijdelijke lijkencorvee. In de gevangeniszalen van kamp 10 staan houten britsen. De verschrikkingen van het kamp maken alle gevangenen klein, oh zo klein. Dat heeft één voordeel: de slaapruimte – pakweg een meter lang – is nooit te kort.

Na een enkele maanden moet Bob afscheid van zijn moeder nemen – en zij van hem. Hij wordt hij naar kamp 8 overgebracht, het jongens- en mannenkamp. Na omzwervingen belandt Bob in werkkamp Bandoengan. Daar ziet hij het prikkeldraad langzaam roesten. De bevrijding zal niet lang meer op zich laten wachten.

Nu is het december 1946. Bob staat nietsvermoedend op de Sibajak, het stoomschip dat hem naar een huwelijksbootje zal brengen – maar dat vertelt de zee hem nog niet. In Nederland vindt Bob onderdak bij familie in het Gooi, waar hij de HBS volgt. Via een nicht maakt hij kennis met Loukie Zinsmeester. Later in zijn leven zal hij schrijven:

“Niet meteen onder de indruk. Kon het, na enige uitsloverige stuntjes, heel goed met de ouders vinden. Voelde mij al snel in dat gezin opgenomen. Van de dochter begon ik ook steeds heviger te houden. En zo is het ook altijd gebleven.”

In september 1951 keert de inmiddels verloofde Bob naar de Oost. Hij kan aan de slag bij de KPM, de Koninklijke Pakketvaart Maatschappij. In maart 1952 trouwen ze met de handschoen. Terwijl Bob het huwelijk in Indonesië administratief bekrachtigt, slaapt zijn bruid duizenden kilometers verder de slaap der onschuld op een Gooise matras. Een half jaar en tientallen liefdesbrieven later later reist Loekie hem achterna. Eindelijk delen zij weer dezelfde tijdszone en kunnen zij elkaar hun diepe liefde betuigen. Na zes gelukkige jaren in Indonesië keren ze terug naar Nederland.

Over de schaduwen van zijn jeugd zal Bob weinig spreken.
Mendiamkan.
Ook de smaak van sushi, yakitori en tempura gaat grotendeels aan hem voorbij; hij vertikt het Japanse restaurants te bezoeken. Nog iets: mocht u ooit de computer van Toyota Nederland willen hacken, dan zult u in het klantenbestand vergeefs zijn naam zoeken. Bob Levert zou nog liever lopen dan in een Toyota rijden – laat staan model Yaris, dat zijn naam dankt aan het Griekse woord charis. Het betekent: charme.

Vanaf zijn zestigste begint het licht in Bobs ogen te wijken. Een ziekte. Met het ene oog ziet hij uiteindelijk hij niets meer, met het andere slechts acht procent. Ten langen leste raakt Bob niet Oost-Indisch doof, maar West-Indisch blind.

“Ik heb heb te veel gezien’, grapte hij wel eens.

Het is april 2015. Locatie: een hospice in Brabant. Een Indische vrijwilligster vraagt aan Bob wat hij nog wil eten. “Een hapje nasi” zegt hij. Het smaakt hem. Papillen zijn trouwe bondgenoten van het geheugen.

Op 16 april sterft Bob. In rust en liefde, omkranst door zijn kinderen en anderen dierbaren. Zijn eindbestemming is al bekend. Enkele jaren eerder heeft hij de as van zijn geliefde Loeki op de Noordzee bij Callantsoog verstrooid. “Brrr, wat koud”, zal Bob zeggen. “Als mijn tijd komt, dan wil ik naar huis. Breng me terug, als je kunt en wilt".

Tweeënhalve week geleden, op zijn verjaardag – 27 juli 2016 – zijn ze de baai van Padang uitgevaren. Zo ver mogelijk. Met z’n dertienen, onder wie zijn Bossche dochter Petra, andere bloedverwanten en dierbaren. Ze hebben hem thuisgebracht. “Let wel op de stroming”, zei hij kort voor zijn dood, want Bob had de hoop dat hij zijn Loukie weer zou tegenkomen. Ergens.

Deze herfst zal een verkenningsvliegtuigje boven eindeloos water vliegen. Op de grens van de Indische en Atlantische Oceaan zullen de bemanningsleden een vlek zien deinen. Een zilveren vlek, in de vorm van een hart.

Ze zullen nog enkele rondjes maken en met vraagtekens in hun ogen de verkenningstocht voortzetten. Het mysterie zullen ze nooit begrijpen. Wij wel.

Bob en Loukie zijn herenigd.

(c) Eric Alink